Co miesiąc kuratorzy Muzeum Azji i Pacyfiku starannie wybierają jeden obiekt reprezentujący poszczególne części naszej nowej ekspozycji stałej „Podróże na wschód” przez kultury Bliskiego Wschodu, Azji Centralnej, Mongolii i Indonezji, na którą zaprosimy Państwa już w 2022 roku.

Październikowym Obiekt Miesiąca” została buddyjska miniatura sakralna tyb. tsakli – Bodhisattwa Awalokiteśwara w wersji Szadakszari.

Miniatura sakralna, ukazująca bodhisattwę Awalokiteśwarę (tybet. Czenrezig) w odmianie ikonograficznej o czterech rękach. Na obrazku siedzi on w pozie medytacyjnej ze skrzyżowanymi nogami, na kwiecie lotosu i białym dysku księżyca. W sztuce buddyjskiej i hinduskiej często bóstwa przedstawia się, jako postacie stojące lub siedzące na lotosie, gdyż to roślina o bogatej symbolice, oznaczająca m.in. moce stwórcze, czyli boskość. W buddyzmie oznacza także poznanie, a ponadto czystość, tak jak lilia w sztuce chrześcijańskiej.

Biały dysk księżyca przysługuje w sztuce buddyjskiej łagodnym bóstwom, zaś gniewnym – czerwony dysk słońca. Awalokiteśwara nosi strojne szaty i klejnoty stanu bodhisattwy, obejmujące jedwabną spódnicę, szarfy na ramionach, naszyjniki, bransolety na przegubach rąk, przedramionach i na kostkach, a do kompletu dochodzi także korona z pięciu złotych liści, symbolizująca pięć mądrości. Ma białą karnację. Dwie spośród swych czterech rąk, wznosi w geście hołdu i modlitwy na wysokość torsu, zaś w pozostałych trzyma na wysokości ramion trzyma różaniec (sanskr. mala) i kwiat lotosu (sanskr. padma). Bodhisattwa ma łagodny typ oblicza. Włosy są częściowo związane w węzeł na szczycie głowy, częściowo rozpuszczone. Wokół głowy jest zielony nimb, a wokół całej postaci różowa aureola. Tło stanowi uproszczony pejzaż: zielona łąka, niebo z obłokami, słońcem i księżycem. Obrazek jest obmalowany czerwoną ramką. Na odwrociu są naniesione farbą sylaby mantryczne, pismem tybetańskim, oznaczające, że miniatura była konsekrowana przez lamę.

Awalokiteśwara to bodhisattwa współczucia, główny bodhisattwa buddyzmu mahajany (czyli chronologicznie drugiej odmiany buddyzmu), najbardziej czczona postać w tybetańskim panteonie. Bywa przedstawiany w związku z tym w wielu odmianach, tu najbardziej znanej wersji – o czterech rękach, w której jest zwany Szadakszari. Ta sanskrycka nazwa, oznaczająca: „Sześciu sylab” – odnosi się do mantry, krótkiej, wielokrotnie powtarzanej modlitwy, kierowanej do danego bóstwa i uważanej za jego dźwiękowy obraz. Mantra Awalokiteśwary jest właśnie sześciosylabowa. Zarazem dla tej odmiany ikonograficznej stosuje się nazwę Czaturbhudźa (sanskr. Czteroręki).

Miniatury sakralne takie jak opisywana, występują w buddyzmie wadźrajany, czyli tybetańskim i mongolskim, trzeciej, najmłodszej odmianie buddyzmu. Służą mnichom-lamom w rytuale inicjacji wiernych do kultu danego bóstwa, w rytuałach pogrzebowych, mogą być zastępnikiem rzeczywistego daru ofiarnego, a także nosi się je w osobistych relikwiarzach na szyi.
Przedstawia się na nich pojedynczy wizerunek konkretnego bóstwa, w tym wypadku w wysokiej randze bodhisattwy. Są wyznawani tylko w buddyzmie mahajany i wadźrajany, nie występują w najstarszej odmianie tej religii – therawadzie, inaczej buddyzmie południowym.

Audiodeskrypcja dostępna do pobrania tutaj.

Buddyjska miniatura sakralna tyb. tsakli – Bodhisattwa Awalokiteśwara w wersji Szadakszari,
Mongolia, poł. XIX w.
płótno bawełniane, grunt klejowo-kredowy, tempera
wym. 6,7 x 5,8 cm
MAP 11247

Znajduje się w zbiorach Muzeum Azji i Pacyfiku.

Fot.: Łukasz Brodowicz / Muzeum Azji i Pacyfiku